पोशिंदा: शिरूरच्या सुजय पाचंगे यांनी निर्माण केलेली ऑर्गॅनिक खतांची यशस्वी कंपनी

रांजणगाव, शिरूर तालुक्यातील एक छोटेसे गाव, परंतु याच गावाने देशाला एक नवसंस्थापक दिला — सुजय गीताराम पाचंगे. त्यांचा प्रवास काहीसा अनोखा आणि प्रेरणादायक आहे. पोस्ट ग्रॅज्युएशन पूर्ण केल्यानंतर, सुजय यांनी स्वतःसाठी काहीतरी नवीन करण्याचा निर्धार केला. परंतु केवळ नवीनतेवर थांबणे त्यांना मान्य नव्हते; त्यांना पर्यावरणपूरक व शाश्वत विकासाला चालना द्यायची होती. याच विचारांनी त्यांनी “पोशिंदा” या ऑर्गॅनिक खत बनवणाऱ्या कंपनीची स्थापना केली.

१ .मार्केटची गरज ओळखून केली आपल्या व्यवसायाची सुरुवात

सुजय यांनी बाजाराचा अभ्यास करून शेतकऱ्यांसाठी ऑर्गॅनिक खते तयार करण्याचा निर्णय घेतला. आधुनिक शेतीमध्ये रासायनिक खतांच्या अतिरेकी वापरामुळे जमिनीची गुणवत्ता घटत होती. यावर उपाय म्हणून त्यांनी बायोडिग्रेडेबल रॉ मटेरियलवर प्रक्रिया करून एरोबिक कंपोस्टिंगच्या माध्यमातून ऑर्गॅनिक खते तयार करण्याची पद्धत अवलंबली. यामध्ये रॉ मटेरियल स्क्रीनिंग करून त्यामध्ये ऑर्गॅनिक घटक मिक्स करण्याचे महत्त्वाचे काम केले जाते. मग हे मटेरियल मिक्सर मशीनमधून टाकून ऑटोमॅटिक प्रोसेसिंगने ग्रॅन्यूल्स तयार होतात. त्यानंतर त्यांना उन्हामध्ये वाळवून त्यांच्या पॅकेजिंगची प्रक्रिया होते.

२ . पोशिंदा—शेतकऱ्यांचा विश्वास

या ऑर्गॅनिक खतांच्या निर्मितीमुळे पोशिंदा कंपनी शेतकऱ्यांसाठी वरदान ठरली आहे. शेतकऱ्यांच्या जमिनीचे आरोग्य सुधारत असल्याने त्यांच्या उत्पन्नातही वाढ झाली आहे. पोशिंदा’च्या उत्पादनांना देशभरातून मागणी वाढत असून, काहीच दिवसांत कंपनीचा टर्नओव्हर दोन कोटींवर पोहोचला आहे.

३ . अपघातानंतरही न थांबणारी जिद्द

सुजय पाचंगे यांच्या जीवनात एक कठीण प्रसंग आला — एक गंभीर अपघात. या अपघातामुळे त्यांना व्हीलचेअरवर बसावे लागले. परंतु ही अडचण त्यांच्यासाठी प्रेरणा ठरली. त्यांनी संपूर्ण स्टार्टअप प्रवास व्हीलचेअरवर बसूनच पार पाडला. त्यांच्या चिकाटीमुळे पोशिंदा आज एक प्रगत कंपनी म्हणून ओळखली जाते.

४ . रोजगार निर्मिती आणि उत्पादन क्षमता

सध्या पोशिंदा कंपनीत २० कामगार काम करतात आणि दररोज २४ टन ऑर्गॅनिक खतांचे उत्पादन केले जाते. ही उत्पादन प्रक्रिया पर्यावरणपूरक आणि शाश्वत पद्धतीने पार पडते. यामुळे पर्यावरणावर सकारात्मक परिणाम होत आहे, तसेच ग्रामीण भागात रोजगाराच्या संधी निर्माण होत आहेत.

५ . पोशिंदा’चा राष्ट्रीय स्तरावर विस्तार

सुजय यांच्या मेहनतीमुळे पोशिंदा’च्या ऑर्गॅनिक खतांना देशभरातून पसंती मिळत आहे. त्यांच्या या यशस्वी प्रवासातून ग्रामीण उद्योजकतेचे एक आदर्श उदाहरण तयार झाले आहे. पोशिंदा केवळ एक ब्रँड नसून, शेतकऱ्यांच्या विश्वासाचा आणि पर्यावरणाच्या संवर्धनाचा संदेश आहे.

६ . एक प्रेरणादायक कथा

सुजय पाचंगे यांची ही कथा केवळ यशाची नव्हे, तर चिकाटी, जिद्द आणि नवकल्पनांची आहे. त्यांच्या कार्यातून ग्रामीण भागातील तरुणांना प्रेरणा मिळते की, आपले स्वप्न पूर्ण करण्यासाठी अडथळ्यांना सामोरे जाणेच महत्त्वाचे आहे. पोशिंदा हा फक्त व्यवसाय नव्हे, तर एक चळवळ आहे — शाश्वत शेती आणि ग्रामीण विकासाची.

आता आपण ऑर्गनिक खत कंपनी याबद्दल माहिती घेऊ

७ . ऑर्गनिक खत म्हणजे नक्की काय ?

ऑर्गनिक खत म्हणजे नक्की काय?

ऑर्गनिक खत (Organic Fertilizer) हे नैसर्गिक घटकांपासून बनवलेले खत आहे, ज्याचा वापर जमिनीच्या उत्पादनक्षमतेला वाढवण्यासाठी आणि शेतकऱ्यांच्या पिकांची गुणवत्ता सुधारण्यासाठी केला जातो. ऑर्गनिक खत हे रासायनिक आणि कृत्रिम घटकांच्या तुलनेत पर्यावरणासाठी अधिक सुरक्षित असते. हे खत बायोडिग्रेडेबल (विघटनक्षम) आणि शाश्वत असते, म्हणजेच त्याचा वापर करताना पर्यावरणावर कोणताही नकारात्मक प्रभाव पडत नाही.

ऑर्गनिक खत हे नैसर्गिक साधनांच्या विविध स्रोतांपासून तयार केले जाते, जसे:

1. पिकांचे अवशेष: शेतामध्ये उरलेले गहू, भात, मका यांचे तुडतुडे किंवा इतर अवशेष.
2. पशुचे मलमूत्र: गाय, बैल, मेंढ्या यांचे मलमूत्र किंवा गोबर.
3. जैविक पदार्थ: जैविक उगवलेली वनस्पती, जसे की ह्युमस (क्युलूष), गवत, पानांचे ओझे, इत्यादी.
4. कंपोस्टिंग प्रक्रिया: या सामग्रीला जैविक प्रक्रियेने विघटन करून कंपोस्ट तयार केला जातो.

ऑर्गनिक खतांचे प्रमुख फायदे आहेत:

1. जमिनीची गुणवत्ता सुधारते: ऑर्गॅनिक खते जमिनीला पोषण देऊन तिच्या वैशिष्ट्यांना सुधारतात, त्यामुळे पिकांच्या उत्पादनक्षमतेत वाढ होते.
2. जलवायू संरक्षण: रासायनिक खतांच्या वापराने जलवायूला हानिकारक परिणाम होऊ शकतात. ऑर्गॅनिक खते हे जलवायूच्या दृष्टीने सुरक्षित असतात.
3. लांब कालावधीचा प्रभाव: ऑर्गॅनिक खतांचा प्रभाव दीर्घकाळ टिकतो आणि ते जमिनीच्या आरोग्यासाठी फायदेशीर ठरतात.
4. पर्यावरणाला हानी नाही: रासायनिक खतांच्या तुलनेत, ऑर्गॅनिक खते पर्यावरणाला हानिकारक ठरतात.

म्हणजेच, ऑर्गॅनिक खतांचा वापर केल्याने पिकांच्या वाढीला चांगला चालना मिळतो आणि शेतीचे उत्पादन अधिक शाश्वत आणि पर्यावरणपूरक होते.

८ . ऑर्गनिक खत कंपनी चालू करण्यासाठी लागणाऱ्या गोष्टी

ऑर्गनिक खत कंपनी सुरू करणं ही एक महत्वाची आणि फायदेशीर कामगिरी आहे, विशेषतः ग्रामीण भागात जिथे शेतीला प्राधान्य आहे. परंतु, या व्यवसायासाठी काही गोष्टींची तयारी करणे आवश्यक आहे. या लेखात आपण पाहू की, ऑर्गॅनिक खत कंपनी चालू करण्यासाठी कोणत्या गोष्टी आवश्यक आहेत.

1. बाजार संशोधन आणि योजना तयार करा

• बाजार संशोधन: शेतकऱ्यांना कोणत्या प्रकारच्या ऑर्गॅनिक खतांची आवश्यकता आहे हे ओळखणे महत्वाचे आहे. शेतीत रासायनिक खतांचा वापर कमी करणं आणि त्याच्या पर्याय म्हणून ऑर्गॅनिक खतांची मागणी वाढली आहे.
• स्पर्धा विश्लेषण: आपला स्पर्धक कोण आहे आणि त्यांची उत्पादने कशी विकली जातात हे पाहा.
• व्यवसाय योजना: व्यवसायाची यशस्विता मिळवण्यासाठी एक ठोस योजना तयार करा. शेतकऱ्यांपर्यंत पोहोचण्यासाठी आपल्या उत्पादाची गुणवत्ता, किंमत आणि वितरण कसे करायचं याची आखणी करा.

2. प्रारंभिक भांडवल

• धनाची गरज: कंपनी सुरु करण्यासाठी पैसे लागतात. हे पैसे बँक कर्ज, सरकारी योजना किंवा इतर कुठूनही मिळवता येऊ शकतात.
• आर्थिक नियोजन: मशीनरी, कच्चा माल, कामगार यांचा खर्च समजून एक बजेट तयार करा. तसेच, बाजारातील परिस्थितीनुसार किंमत ठरवा.

3. संगणकीय व तांत्रिक साधने आणि सामग्री

• कच्चा माल: बायोडिग्रेडेबल रॉ मटेरियल, जसे गोबर, गवत, पाणी, पानांचे ओझे आणि इतर जैविक अवशेष. या सर्व गोष्टी तुम्हाला आपल्याजवळच्या गावरान भागात सहज मिळू शकतात.
• उपकरणे: बायोडिग्रेडेबल रॉ मटेरियल प्रोसेसिंगसाठी योग्य उपकरणांची आवश्यकता आहे. त्यासाठी मिक्सर, स्क्रीनिंग यंत्रणा, आणि पॅकेजिंग यंत्रणा लागेल.
• भूमी: ऑर्गॅनिक खत तयार करण्यासाठी एक मोठं क्षेत्र किंवा लहान गॅरेज पुरेसे असू शकते. जरी मोठ्या प्रमाणावर उत्पादन करायचं असेल, तर तुम्हाला शेतजमीन किंवा औद्योगिक वसाहतीच्या आसपास असलेल्या जागेची आवश्यकता लागेल.

4. कायदेशीर नोंदणी आणि परवाने

• कंपनी नोंदणी: कंपनीच्या नावाची नोंदणी करा. त्यानंतर व्यवसायासाठी आवश्यक प्रमाणपत्र आणि परवाने मिळवा.
• ऑर्गॅनिक प्रमाणपत्र: उत्पादनाची गुणवत्ता आणि शुद्धता दर्शवण्यासाठी तुम्हाला “ऑर्गॅनिक” प्रमाणपत्र मिळवणे आवश्यक आहे.
• कर नोंदणी: GST आणि इतर आवश्यक कर नोंदणी करा.

5. उत्पादन प्रक्रिया आणि गुणवत्ता नियंत्रण

• कंपोस्टिंग प्रक्रिया: कच्च्या मटेरियलचा प्रोसेसिंग करून एरोबिक कंपोस्टिंग पद्धतीने ऑर्गॅनिक खत तयार करा. यामध्ये जैविक घटकांचा समावेश करून ते खत तयार करणे महत्त्वाचे आहे.
• गुणवत्ता नियंत्रण: प्रत्येक बॅचची गुणवत्ता तपासण्यासाठी एक मजबूत गुणवत्ता नियंत्रण प्रणाली असावी.

6. विपणन आणि ब्रँडिंग

• ब्रँडिंग: “पोशिंदा” सारखा एक आकर्षक आणि विश्वासार्ह ब्रँड तयार करा.
• मार्केटिंग: शेतकऱ्यांपर्यंत पोहोचण्यासाठी साधे आणि समजण्यास सोपे मार्केटिंग करू शकता. लोकल बाजार, गावांमध्ये शेतकऱ्यांशी संवाद साधून त्यांना ऑर्गॅनिक खतांचा वापर करण्याचे महत्त्व सांगू शकता.
• किमतीची धोरणे: स्पर्धात्मक किमतीत गुणवत्ता असलेल्या उत्पादनांची विक्री करा. ग्रामीण शेतकऱ्यांसाठी परवडणारे दर ठरवा.

7. भूमी आणि उत्पादन क्षमता

• भूमीचा उपयोग: जर तुमच्याकडे शेतजमीन असेल, तर ते एक उत्तम ठिकाण असू शकते. येथे तुम्ही खत तयार करण्याची प्रक्रिया सुरू करू शकता.
• उत्पादन क्षमता: उत्पादन प्रक्रियेसाठी एक स्थिर व कार्यक्षम प्रणाली असावी लागेल. कामगार, यंत्रणा आणि सामग्री यांच्या योग्य समन्वयाने उत्पादनाची क्षमता वाढवता येईल.

8. नियंत्रण आणि विस्तार

• ग्रामीण भागातील विस्तार: तुमच्या उत्पादनाचा विस्तार ग्रामीण भागात करण्याचा विचार करा. येथे रोजगाराच्या संधी निर्माण होऊ शकतात.
• राष्ट्रीय स्तरावर वितरण: एकदा तुम्ही स्थिरपणे उत्पादन प्रक्रिया सुरू केली की, तुम्ही आपल्या उत्पादनांचे वितरण अधिक व्यापक स्तरावर करू शकता.

9. ग्राहक सेवा आणि विश्वास निर्माण करणे

• ग्राहक सेवा: शेतकऱ्यांसाठी चांगली ग्राहक सेवा महत्त्वाची आहे. शेतकऱ्यांना योग्य मार्गदर्शन देणे आणि त्यांच्या शंकेचे निरसन करणे आवश्यक आहे.
• विश्वास निर्माण करा: शेतकऱ्यांच्या विश्वासाची जपणूक करा. उत्पादने प्रमाणित, पर्यावरणपूरक आणि गुणवत्तेची असावीत.

ऑर्गॅनिक खत कंपनी सुरू करणे हा एक उत्तम व्यवसाय आहे, ज्यामध्ये पर्यावरणाचे रक्षण करून शेतकऱ्यांची मदत केली जाऊ शकते. जर तुम्ही यशस्वी व्हायचं असेल, तर तुम्हाला योग्य नियोजन, मेहनत, आणि शेतकऱ्यांशी घनिष्ठ संबंध निर्माण करणे आवश्यक आहे. ग्रामीण भागातील संसाधनांचा योग्य वापर करून तुम्ही या क्षेत्रात चांगले यश प्राप्त करू शकता.

९ . ऑर्गनिक खतांचे प्रकार

ऑर्गनिक खतं म्हणजे नैसर्गिक स्रोतांपासून मिळवलेली आणि केमिकल्सपासून मुक्त असलेली खतं. या खतांचा वापर शेतकऱ्यांच्या जमिनीची गुणवत्ता सुधारण्यासाठी, उत्पादनक्षमता वाढवण्यासाठी, आणि पर्यावरणाच्या रक्षणासाठी केला जातो. ऑर्गॅनिक खतांचे अनेक प्रकार असू शकतात, जे विविध स्रोतांवर आधारित असतात. खाली काही प्रमुख प्रकार दिले आहेत:

1. शेण खत

गोबर खत हे सर्वात सामान्य आणि लोकप्रिय ऑर्गॅनिक खत आहे. हे प्रामुख्याने जनावरांच्या गोवऱ्यापासून तयार केले जाते. शेण खत जमिनीत पोषक द्रव्यांची पुरवठा करते, तसेच मृदा संरचनेला सुधारणे करते. गोबर खतामध्ये नायट्रोजन, फास्फोरस, आणि पॉटॅशियम सारखी महत्त्वाची पोषक द्रव्ये असतात.

2. कोल्हापुरी शेण खत

हे खत मुख्यतः कोल्हापुरी प्रजातीच्या गायीच्या गोवऱ्यापासून तयार होते. यामध्ये अतिरिक्त जैविक घटक असतात ज्यामुळे जमिनीची पोषण क्षमता सुधारते. त्याचा वापर जैविक शेतकीत मोठ्या प्रमाणावर केला जातो.

3. कंपोस्ट खत

कंपोस्ट खत हे घराघरातील कचरा, गवत, पानं, आणि इतर जैविक वस्तूंच्या सडलेल्या पदार्थांपासून तयार केले जाते. याला ‘स्लो-रिलीज’ खत म्हणून ओळखले जाते कारण ते हळूहळू आणि दीर्घकाळ जमिनीतून पोषक द्रव्ये मुक्त करते.

4. वर्मी कंपोस्ट (केंचकवा खत)

वर्मी कंपोस्ट हे केंचकवा किंवा मुंगळ्यांच्या मदतीने तयार केले जाते. यामध्ये जैविक पदार्थांच्या सडलेल्या कचऱ्याचे पुनर्वापर होऊन ते खूप पौष्टिक असते. वर्मी कंपोस्ट शेतकऱ्यांसाठी अत्यंत फायदेशीर असते कारण यामुळे जमिनीत हवेची आणि पाण्याची क्षमता वाढते.

5. प्लांटेस्टिक कंपोस्ट

हा प्रकार मुख्यतः ताज्या वनस्पतींच्या टोकांपासून, पानांपासून आणि गवतापासून तयार केला जातो. या कंपोस्टमध्ये अनेक पोषक द्रव्ये असतात जे मृदेसाठी लाभकारी ठरतात.

6. गुल्ला खत

गुल्ला खत हे शेतातील अवशिष्ट पदार्थांपासून बनवले जाते. यामध्ये गवत, लाकूड, पानांचे अवशेष, इत्यादींचा समावेश होतो. या खताचा वापर शेतकऱ्यांसाठी अत्यंत फायदेशीर आहे कारण ते जमीन फटीतून पाणी चांगले शोषित करायला मदत करते.

7. अखिलजीवांमधून मिळवलेले खत

ही खते मुख्यतः समुद्रातील माशांपासून किंवा पाण्यांतील इतर प्राण्यांपासून तयार केली जातात. या खतांमध्ये मॅग्नेशियम, जिंक आणि फास्फोरस सारखी खूप महत्त्वाची पोषक द्रव्ये असतात. यामुळे मातीचे पोषण वाढते.

8. नैसर्गिक खनिज खत (मॅग्नेसियम आणि सुपर फॉस्फेट)

हे खत नैसर्गिक खनिजांपासून तयार होते. यामध्ये खनिज द्रव्ये असतात जी जमिनीच्या पोषणासाठी आवश्यक असतात. या प्रकाराचे खत अनेक शेतकऱ्यांद्वारे वापरले जाते.

9. हसद्रव्य खते (ड्राय मॅन्युअल)

यामध्ये हसद्रव्य पदार्थांचा समावेश असतो ज्यामध्ये विविध आकारांमध्ये वावध्या असतात. हे खत चांगल्या प्रकारे पदार्थाचे मिश्रण करते आणि विविध शेतकरी त्याचे वापर करतात.

10. द्रव ऑर्गॅनिक खत

हे खत पाणी मिश्रित असते आणि पिकांच्या जलद पोषणासाठी उपयोगी असते. यामध्ये जैविक आणि खनिज घटक असतात जे शेतातील पिकांच्या वेगवेगळ्या टप्प्यांमध्ये त्यांना आवश्यक असलेल्या पोषणाचे पुरवठा करतात.

ऑर्गॅनिक खतांचे अनेक प्रकार आहेत. प्रत्येक प्रकार शेतकऱ्यांच्या पिकांना वेगवेगळ्या प्रकारे फायदा पोहोचवतो. त्यामुळे, योग्य प्रकारचे ऑर्गॅनिक खत निवडणे आणि त्याचा वापर शेतकऱ्यांसाठी फायदेशीर ठरू शकतो. शेतकऱ्यांनी त्यांच्या जमिनीच्या प्रकारानुसार आणि उत्पादनाच्या गरजेनुसार योग्य ऑर्गॅनिक खत निवडले पाहिजे.

१० . ऑर्गनिक खत बनवण्याची प्रक्रिया

ऑर्गनिक खत बनवण्याची प्रक्रिया साधारणपणे नैसर्गिक स्रोतांपासून खत तयार करण्याच्या विविध पद्धतींवर आधारित असते. यामध्ये रासायनिक प्रक्रियांचा वापर न करता, जैविक पदार्थांचा पुनर्वापर करून खत तयार केले जाते. यामुळे मातीची गुणवत्ता सुधारते आणि पर्यावरणावर सकारात्मक प्रभाव पडतो. खाली दिलेल्या स्टेप्समध्ये ऑर्गॅनिक खत तयार करण्याची साधारण प्रक्रिया दिली आहे:

१. साहित्याची निवड आणि संकलन

ऑर्गैनिक खत तयार करण्यासाठी सर्वप्रथम योग्य साहित्याची निवड करणे महत्त्वाचे आहे. यामध्ये खालील पदार्थांचा समावेश होऊ शकतो:

• गोबर (प्राणी गोबर)
• कचरा (घरातील कचरा, पानांचे अवशेष)
• गवत आणि हिरवळीचे अवशेष
• वर्मी (केंचकवा) आणि त्याचे कचरा
• शेतीतील अवशिष्ट पदार्थ (धान्यांची काड, कापूस फड, इ.)

सर्व साहित्य एकत्र करून त्यांना योग्य प्रमाणात तयार करणे आवश्यक आहे.

२. कंपोस्टिंग सुरू करणे

अशा विविध जैविक पदार्थांना एकत्र करून “कंपोस्टिंग” प्रक्रिया सुरू केली जाते. यामध्ये गवत, पानांचे अवशेष, गोबर, इत्यादी वस्तूंना एकत्र करून सडवले जाते.

• एरोबिक कंपोस्टिंग: यामध्ये हवा व ऑक्सिजनाची उपस्थिती महत्त्वाची असते. हवेच्या संपर्कात असताना पदार्थांची सडलेली अवस्था बदलते आणि त्यात पोषक द्रव्ये तयार होतात. यासाठी ओपन एअर पाइल्स किंवा कंटेनर्समध्ये साठवलेले पदार्थ ४५-६० डिग्री सेल्सियस तापमानावर २-४ आठवड्यांपर्यंत फिरवले जातात.
• अनएरोबिक कंपोस्टिंग: हवेच्या नापहुत असलेल्या वातावरणात सडलेल्या पदार्थांपासून तयार होणारी प्रक्रिया आहे. यामध्ये लांब गडगडत असलेल्या कचर्याला वायूचे प्रमाण कमी असते.

३. सामग्रीचे मिश्रण

कंपोस्ट तयार करण्यासाठी, निवडलेल्या साहित्याचे योग्य प्रमाणात मिश्रण करणे महत्त्वाचे आहे. गोबर, गवत आणि इतर जैविक पदार्थ मिक्स करून त्यांचा आदर्श मिश्रण तयार केला जातो. यामुळे आवश्यक पोषक द्रव्ये मिळतात आणि खत तयार होण्याची प्रक्रिया सुकर होऊ शकते.

४. पाणी आणि ऑक्सिजन पुरवठा

कंपोस्टिंग प्रक्रियेमध्ये हवेचा आणि पाण्याचा पुरवठा योग्य असावा लागतो. खते सुकले जाऊ नयेत आणि सडल्या पदार्थांना हवा मिळावी लागते. पाणी आवश्यकतेनुसार दिले जातं आणि पदार्थांची गडबड करून ते एरोबिक आणि अनएरोबिक प्रक्रियेत सडवले जातात.

५. प्रक्रियेचा अवधी

कंपोस्टिंग प्रक्रियेचा अवधी साधारणतः २ ते ३ महिने असतो. यामध्ये जैविक पदार्थांची सडवलेली अवस्था होती आणि त्या प्रक्रियेतून पदार्थांचा पोषक द्रव्यांमध्ये रूपांतरण होतो. एकंदर प्रक्रियेची वेळ काळजीपूर्वक व्यवस्थापित केली पाहिजे.

६. परीक्षण आणि गुणवत्ता तपासणे

कंपोस्ट तयार होण्याच्या प्रक्रियेनंतर, तयार केलेल्या खताची गुणवत्ता तपासणे आवश्यक आहे. खत सडलेल्या, कडक आणि मऊ न मिक्स झालेल्या पदार्थाच्या स्वरूपात असावे. तसेच ते नैसर्गिक आणि जैविक घटकांनी समृद्ध असले पाहिजे.

७. पॅकेजिंग आणि वितरण

तयार झालेले ऑर्गॅनिक खत पूर्णपणे सुकवून त्याचे पॅकेजिंग केले जाते. सुकवलेल्या खताचे छोटे थैले तयार करून शेतकऱ्यांना वितरित केले जातात.

ऑर्गैनिक खत तयार करणे एक नैतिक आणि पर्यावरणास अनुकूल प्रक्रिया आहे. यामुळे शेतकऱ्यांच्या जमिनीला पोषण मिळते, उत्पादनाची क्षमता वाढते आणि पर्यावरणाचे रक्षण होते. शेतकऱ्यांनी योग्य साहित्य निवडून आणि काळजीपूर्वक प्रक्रिया केल्यास उच्च गुणवत्ता असलेले ऑर्गॅनिक खत तयार करू शकतात.

११ . ऑर्गनिक खत व्यवसायाचे आर्थिक गणित

Here’s the table in Marathi:

हे सारणीतील महत्त्वाचे आर्थिक मुद्दे आहेत, ज्यात प्रारंभिक गुंतवणूक, मासिक उत्पादन खर्च, विक्री, नफा आणि शासन सहाय्य समाविष्ट आहे.

ऑर्गनिक खत व्यवसाय सुरु करतांना आर्थिक गणित महत्त्वाचे असते, कारण व्यवसायाच्या प्रारंभासाठी आणि त्याच्या वाढीच्या टप्प्यात अनेक आर्थिक गुंतवणूक आवश्यक असते. जर या व्यवसायात योग्य योजना आणि आर्थिक नियोजन केले गेले, तर तो चांगला नफा देणारा व्यवसाय होऊ शकतो. खाली दिलेल्या पैलूंवर आधारित आपण ऑर्गनिक खत व्यवसायाच्या आर्थिक गणिताबद्दल विचार करू.

१. प्रारंभिक गुंतवणूक (Initial Investment)

ऑर्गनिक खत व्यवसाय सुरु करण्यासाठी आपल्याला काही मुख्य गोष्टींमध्ये गुंतवणूक करावी लागते:

• जमीन: व्यवसाय सुरू करण्यासाठी एक छोट्या आकाराच्या जागेची आवश्यकता असू शकते. जर तुमच्याकडे स्वतःची जमीन नसेल, तर भाड्याने घेणं किंवा खरेदी करणं आवश्यक होईल. ५०० ते १००० चौरस मीटर जमीन साधारणपणे सुरूवातीला पुरेशी असू शकते.
• यंत्रसामग्री: कंपोस्टिंग प्रक्रिया सुलभ करण्यासाठी काही यंत्रसामग्री आवश्यक असतात. यामध्ये:
  • मिक्सर मशीन
  • स्क्रीनिंग यंत्र
  • वाळवण यंत्र
  • ग्रॅन्यूलिंग यंत्र
  • पॅकेजिंग यंत्र इत्यादी या यंत्रांची प्रारंभिक किंमत साधारणपणे ₹२,५०,००० ते ₹५,००,००० पर्यंत असू शकते.
• कच्चा माल: गोबर, गवत, पाणी, इत्यादी कच्च्या मालाची खरेदी सुरूवातीला केली जाते. साधारणतः ₹५०,००० ते ₹१,००,००० याव्यतिरिक्त खर्च होऊ शकतो.
• कार्यक्षेत्र: शेतकऱ्यांसाठी उत्पादन सुरू करताना आपल्याला योग्य कामकाजी कर्मचारी आवश्यक असतील. शेतकऱ्यांची मदत घेणारी कर्मचारी त्वरित रोजगार तयार करणे आणि प्रक्रियेत मदत करणे आवश्यक आहे. यासाठी ₹३०,००० ते ₹५०,००० पर्यंत मासिक खर्च होऊ शकतो.

२. ऑर्गैनिक खत उत्पादनाचा खर्च (Cost of Production)

ऑर्गनिक खत तयार करण्यासाठी काही मुख्य खर्च होतात, जे व्यवसायाच्या साधारण ऑपरेशन्ससाठी आवश्यक असतात:

• कच्चा माल खर्च: गोबर, कचरा, गवत इत्यादी साहित्याची खरेदी करणे आवश्यक आहे. यासाठी प्रत्येक महिन्यात साधारणतः ₹५,००० ते ₹१०,००० खर्च होऊ शकतो.
• कर्मचारी खर्च: ५ ते १० कामगारांच्या पगाराची आणि अन्य खर्चाची गणना करा. साधारणपणे ₹३०,००० ते ₹५०,००० दरमहा कामगारांवर खर्च होऊ शकतो.
• सामग्री प्रक्रिया खर्च: कच्च्या मालाला प्रक्रिया करण्यासाठी यंत्रणा वापरणे, वाळवण, मिक्सिंग आणि ग्रॅन्यूलिंग यासाठी इंधन, वीज व इतर खर्च लागू होतो. या खर्चासाठी ₹१०,००० ते ₹१५,००० दरमहा लागू शकतात.
• पॅकेजिंग खर्च: तयार केलेले ऑर्गॅनिक खत पॅकेज करण्यासाठी पॅकिंग सामग्री लागते. यासाठी साधारण ₹५,००० ते ₹१०,००० खर्च होतो.

३. विक्री व नफा (Sales and Profit)

ऑर्गनिक खत कंपनीला बाजारात विक्री करण्यासाठी शेतकऱ्यांच्या आणि कृषी उद्योगांच्या मागणीचा अंदाज घेतला जातो. जर प्रत्येक पॅक खते ₹५०० च्या किमतीला विकली जात असतील, आणि दररोज ५० पॅक विकले जात असतील, तर मासिक विक्री ₹२५,००० होईल.

• महिना विक्री: ₹२५,०००
• वार्षिक विक्री: ₹२५,००० × १२ = ₹३,००,०००

साधारणपणे, खर्च आणि विक्रीचा वेग विचार करता, तुम्ही दरवर्षी १५% ते २०% नफा मिळवू शकता.

४. नफा आणि गुंतवणूक (Profit and Return on Investment)

ऑर्गनिक खत व्यवसायाने व्यवसाय सुरू करण्याच्या एक ते दोन वर्षांच्या आत नफा मिळवण्याची अपेक्षा केली जाऊ शकते. प्रारंभिक गुंतवणूक लवकर व्यत्यय न घालता परत मिळवली जाऊ शकते, आणि नंतर व्यवसायातील नफा वाढवण्यासाठी गुंतवणुकीचा वापर सुरू ठेवला जातो.

• प्रारंभिक गुंतवणूक: ₹५,००,००० ते ₹१०,००,०००
• साधारण वार्षिक नफा: ₹५०,००० ते ₹१,००,०००

यामुळे तुमच्या व्यवसायाची वाढ होईल आणि एक चांगला नफा कमवता येईल.

५. शासनाचे सहाय्य व सबसिडी (Government Support and Subsidies)

भारतीय सरकार कृषी क्षेत्राला सहाय्य करण्यासाठी विविध सबसिडी आणि योजना प्रदान करते. उदाहरणार्थ, ऑर्गनिक खत व्यवसायांसाठी सरकारी योजनेतून सबसिडी मिळू शकते, ज्यामुळे प्रारंभिक खर्च कमी होऊ शकतो.

१२ . ऑर्गनिक खत व्यवसायासाठी सरकारी स्कीम

ऑर्गनिक खत व्यवसाय सुरू करण्यासाठी विविध सरकारी योजना उपलब्ध आहेत. या योजनांचा उपयोग करून तुम्ही तुमच्या व्यवसायासाठी आर्थिक मदत, प्रशिक्षण, आणि इतर सहाय्य मिळवू शकता. काही महत्वाच्या सरकारी योजनांची माहिती खाली दिली आहे:

१. प्रधानमंत्री किसान समृद्धि योजना

ही योजना कृषी क्षेत्रातील शेतकऱ्यांसाठी असलेल्या विविध मदतीसाठी आहे. या योजनेच्या अंतर्गत ऑर्गॅनिक खतांच्या वापरास प्रोत्साहन दिले जाते आणि शेतकऱ्यांना पर्यावरणपूरक खतांचा वापर करण्यासाठी मदत केली जाते.

२. राष्ट्रीय कृषी विकास योजना (NADP)

राष्ट्रीय कृषी विकास योजना अंतर्गत शेतकऱ्यांसाठी ऑर्गॅनिक खत निर्माण करणाऱ्या कंपन्यांना अनुदान दिले जाते. या योजनेत खते उत्पादन करणाऱ्या कंपन्यांना तंत्रज्ञान, मार्केटिंग आणि विक्रीसाठी मदत दिली जाते.

३. पारंपरिक शेती विकास योजना

ही योजना ग्रामीण भागातील शेतकऱ्यांना ऑर्गॅनिक शेतीसाठी प्रोत्साहन देते. शेतकऱ्यांना ऑर्गॅनिक खत वापरण्याबाबत माहिती देणे आणि त्यांना यासाठी आवश्यक संसाधने उपलब्ध करून देणे या योजनेचे मुख्य उद्दिष्ट आहे.

४. कृषी आणि ग्रामीण विकास बँक (NABARD)

NABARD च्या माध्यमातून शेतकऱ्यांना ऑर्गॅनिक खत व्यवसायासाठी कर्ज मिळवता येते. तसेच, त्यांना व्यवसाय सुरू करण्यासाठी आवश्यक असलेली उपकरणे, यंत्रे आणि तंत्रज्ञानासाठी आर्थिक मदत देखील दिली जाते.

५. आत्मनिर्भर भारत अभियान

आत्मनिर्भर भारत अभियान अंतर्गत भारत सरकार शेतकऱ्यांना ऑर्गॅनिक शेती आणि खत उत्पादनासाठी कर्ज आणि अनुदान देते. यामध्ये शेतकऱ्यांना परिपूर्ण तंत्रज्ञानाचा वापर करणे, तसेच ऑर्गॅनिक उत्पादनासाठी मार्गदर्शन देखील दिले जाते.

६. राष्ट्रीय जैविक उत्पादन मिशन (NBM)

राष्ट्रीय जैविक उत्पादन मिशन अंतर्गत सरकार शेतकऱ्यांना जैविक उत्पादनांच्या प्रक्रियेसाठी अनुदान देते. यामध्ये ऑर्गॅनिक खत उत्पादकांना उत्पादनासाठी लागणाऱ्या तंत्रज्ञानाचा वापर आणि प्रशिक्षण दिले जाते.

७. कृषी उत्पादन बाजार समिती (APMC)

कृषी उत्पादन बाजार समिती अंतर्गत शेतकऱ्यांना त्यांच्या उत्पादनाची विक्री करण्यासाठी मदत दिली जाते. त्यांना त्यांच्या ऑर्गॅनिक खत उत्पादनाचे विपणन व वितरण सुलभ करण्यासाठी मार्गदर्शन आणि मदत केली जाते.

८. सेंद्रीय शेतीविषयक प्रशिक्षण योजना

ऑर्गॅनिक खत उत्पादन क्षेत्रात येऊ इच्छिणाऱ्यांसाठी अनेक राज्य सरकारद्वारे प्रशिक्षण कार्यक्रम आयोजित केले जातात. यामध्ये तुम्हाला ऑर्गॅनिक खत निर्मितीचे तंत्र, त्याची प्रक्रिया, आणि याच्या वापराचे फायदे याबद्दल माहिती मिळवता येते.

कसे मिळवता येईल लाभ?

• संबंधित योजना आणि कर्जासाठी तुमच्या नजीकच्या कृषी विभागाशी संपर्क साधा.
• आपल्याला सरकारकडून योजना आणि कर्ज मिळवण्यासाठी आवश्यक कागदपत्रे आणि प्रक्रिया समजून घ्या.
• एनएबर्ड किंवा अन्य संबंधित बँकांची कर्ज योजना तपासा.

सरकारी योजनेसाठी आवश्यक कागदपत्रे, अर्ज व प्रक्रियेसाठी अधिक माहिती तुम्हाला स्थानिक कृषी कार्यालय किंवा संबंधित विभागाकडून मिळवता येईल.

१३. ऑर्गनिक खत वापरण्याचे फायदे

ऑर्गनिक खत वापरण्याचे अनेक फायदे आहेत, जे पर्यावरण आणि शेतकऱ्यांसाठी तसेच कृषी उत्पादनासाठी महत्त्वाचे आहेत. खाली काही मुख्य फायदे दिले आहेत:

१. मातीचे आरोग्य सुधारते

ऑर्गनिक खतांमध्ये नॅचरल घटक असतात जे मातीच्या संरचनेला सुधारतात. हे मातीला अधिक सुपीक, मऊ आणि हवेचा प्रवाह राखण्यासाठी मदत करतात. यामुळे मातीचा जलधारण क्षमता वाढतो, जो विशेषतः कमी पावसाच्या क्षेत्रात महत्त्वाचा आहे.

२. जैवविविधता वाढवते

ऑर्गनिक खतांचा वापर केल्याने मातीतील सूक्ष्मजीव (Microorganisms) आणि कीटकांचे विविध प्रकार वाढतात. या सूक्ष्मजीवांची सक्रियता मातीतील पोषणतत्त्वांचा अवशोषण अधिक प्रभावीपणे करते, जे पिकांच्या वाढीला उत्तेजन देतात.

३. पाणी बचत

ऑर्गनिक खत मातीमध्ये पाणी टिकवून ठेवण्याची क्षमता वाढवतात. यामुळे जलवायू संकटाचा सामना करणे सोपे होते, कारण माती पाणी अधिक काळ ठेवून ठेवू शकते. यामुळे सिंचनाची आवश्यकता कमी होऊ शकते.

४. रासायनिक पदार्थांचा कमी वापर

रासायनिक खतांचा वापर कमी केल्याने जमिनीतील विषारी रसायनांचे प्रमाण घटते. ऑर्गनिक खतांमध्ये प्राकृत घटक असतात, जे पर्यावरण आणि मानव आरोग्यास हानिकारक नाहीत. यामुळे शुद्ध अन्न उत्पादन होऊन, शेतकऱ्यांचे आरोग्य देखील सुरक्षित राहते.

५. उत्पादनात वाढ

ऑर्गनिक खतांमुळे मातीला आवश्यक असलेली पोषणतत्त्वे (नायट्रोजन, फॉस्फरस, पोटॅशियम) सहज उपलब्ध होतात. यामुळे पिकांची वाढ सुधारते आणि उत्पादकता वाढते. शेतकऱ्यांना त्यांचे उत्पन्न अधिक मिळू शकते.

६. कृषी पर्यावरणावर सकारात्मक परिणाम

ऑर्गनिक खतांचा वापर शेतकऱ्यांना त्यांच्या शेतीमध्ये पर्यावरणपूरक प्रथा वापरण्यास प्रेरित करतो. हे पर्यावरणावर लहान आणि दीर्घकालीन सकारात्मक परिणाम करते, कारण रासायनिक खतांचा वापर पर्यावरण प्रदूषणास कारणीभूत ठरतो.

७. मातीची आम्लता नियंत्रित करते

ऑर्गनिक खत मातीची pH लेव्हल स्थिर ठेवण्यास मदत करतात. काही रासायनिक खतांमुळे माती आम्ल बनू शकते, ज्यामुळे पिकांची वाढ कमी होते. ऑर्गनिक खत वापरल्याने ही समस्या टाळता येते.

८. वायू प्रदूषण कमी करणे

ऑर्गनिक खतांचा वापर करण्यामुळे हानिकारक गॅस उत्सर्जन कमी होते. रासायनिक खतांमुळे वातावरणात नायट्रस ऑक्साइडसारख्या गॅसांचा उत्सर्जन होतो, जो ग्रीनहाऊस गॅस म्हणून ओळखला जातो. ऑर्गनिक खतांचा वापर वातावरणाचे संरक्षण करण्यास मदत करतो.

९. शेतीमध्ये आर्थिक फायदे

ऑर्गनिक खतांमुळे शेतकऱ्यांना कमी खर्चात उत्तम उत्पादन मिळू शकते, कारण रासायनिक खतांच्या तुलनेत ऑर्गनिक खत अधिक स्वस्त असतात. यामुळे शेतकऱ्यांचा नफा वाढतो.

प्लास्टिक पिशव्यांपासून शूज तयार करणारा मराठी उद्योजक | Marathi entrepreneur who makes shoes from plastic bags – आपला बिझनेस

१०. कृषी उत्पादनाची गुणवत्ता सुधारते

ऑर्गनिक खतांचा वापर केल्यामुळे अन्न उत्पादनाच्या गुणवत्ता सुधारते. अन्नामध्ये रासायनिक घटक कमी असतात, त्यामुळे ते अधिक पौष्टिक, आरोग्यदायी आणि स्वादिष्ट होतात.

ऑर्गनिक खत वापरणे शेतकऱ्यांसाठी आणि पर्यावरणासाठी फायदेशीर असते. यामुळे शेतकरी त्याच्या जमिनीचे आरोग्य राखू शकतात आणि दीर्घकालीन उत्पन्न मिळवू शकतात.